ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਕੌਣ ਸਨ?
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਖਰੀ ਗੁਰੂ ਸਨ। ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗੁਰੂ, ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਉਹ ਨੌਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਦੇ ਇੱਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਫਾਂਸਨ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰਫ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕੋਮਲ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਪਿਤਾ ਦੇ ਤਸਨਹੇ ਅਤੇ ਫਾਂਸਨ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ। ਇੰਨੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਬਣਨਾ ਉਸ ਦੇ ਜਵਾਨ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਨਾਲ ਪੂਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜੋ ਅਜੇ ਬੱਚਾ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧਾ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ,ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਅਨਿਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਲੜਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦੀਤੀ ਅਤੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਸਮੇਂ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ।
ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 22 ਦਸੰਬਰ 1666 ਨੂੰ ਪਟਨਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਗੁਜਰੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ 9ਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਨ ਅਤੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਉਹ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ ਸਨ।
ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਅਕਸਰ ਸੈਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। 1670 ਵਿੱਚ, ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ (ਅਨੰਦਪੁਰ) ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ।
1671 ਵਿਚ, ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਦਾਨਾਪੁਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸਨ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਜੰਗੀ ਹੁਨਰ ਸਿੱਖੇ। ਉਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1672 ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾਰੀ ਰਹੀ।
1675 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਨੋਕ ‘ਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਨ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਨੰਦਪੁਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਦਖਲ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ‘ਤੇ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਗੁਰੂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਅਫਸਰਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ , ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ‘ਤੇ, ਬੇਮਿਸਾਲ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਤਸਨਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ, ਜਿਸ ਨੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਰੇ ਤਸਨਹੇ ਝੱਲਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ, ਨੂੰ ਫਿਰ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫਾਂਸਨ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ 1676 ਵਿਚ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ (ਸਾਲਾਨਾ ਵਾਢੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ) ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਲੜਕਾ ਸਨ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਵੱਡੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੁਣੇ ਹੀ ਝੱਲਿਆ ਸਨ, ਸਮਝਦਾਰੀ ਅਤੇ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਨਾਲ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਈ।
ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਰਪਿਤ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਫੌਜ ਬਣਾਉਣ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨਗੇ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1699 ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਨ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿਖੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪਾਤਸਾ (ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੱਠੇ) ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਮਿੱਠੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ “ਅੰਮ੍ਰਿਤ” (“ਅਮ੍ਰਿਤ”) ਕਿਹਾ।
ਫਿਰ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਯ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ। ਪੰਜ ਆਦਮੀਆਂ ਨੇ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ “ਅੰਮ੍ਰਿਤ” ਛਕਾਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਾਲਸਾ, ਬਪਤਿਸਮਾ-ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਨਾਮ “ਸਿੰਘ” ਦਿੱਤਾ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਅਤੇ “ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ” ਨਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਤੇ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਏ । ਕਈ ਹੋਰ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ , ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਪੰਜ ਧਾਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਬਪਤਿਸਮਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਨ: ਕੇਸ਼: ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਵਾਲ, ਕੰਘਾ: ਇੱਕ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਕੰਘਾ, ਕੜਾ: ਇੱਕ ਧਾਤ ਦਾ ਕੰਗਣ, ਕਚਰਾ: ਸੂਤੀ ਅੰਡਰਗਾਰਮੈਂਟਸ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਸ਼ੈਲੀ, ਅਤੇ ਕਿਰਪਾਨ: ਇੱਕ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਕਰਵ ਤਲਵਾਰ।
ਖ਼ਾਲਸਾ ਹੁਕਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ। ਭੰਗਾਣੀ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਨਦੌਣ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਗੁਲੇਰ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਨਿਰਮੋਹਗੜ੍ਹ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਬਸੋਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਇਹਨਾਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੰਧ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਿੰਦਾ ਇੱਟਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਦੁਖਦਾਈ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ।
ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਲੜਾਈਆਂ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ। 1707 ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਿਆ। ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਚਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।
ਮੁੱਖ ਕੰਮ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ, ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਅਥਾਰਟੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਾਰੇ ਆਰੰਭੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਸੰਸਥਾ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ (ਸ਼ਬਦ) ਜਾਂ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਠ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ।
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ ਹਨ। ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਮਾਤਾ ਜੀਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਰੱਖ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪਤਨੀਆਂ ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ, ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਸਨ: ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ, ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ।
ਸੰਨ 1708 ਵਿਚ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਦੋ ਪਠਾਣਾਂ ਜਮਸ਼ੇਦ ਖਾਨ ਅਤੇ ਵਸੀਲ ਬੇਗ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਜਮਸ਼ੇਦ ਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਛੁਰਾ ਮਾਰਿਆ। ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਾ ਇਲਾਜ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸਰਜਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੂਨ ਵਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਨੇੜੇ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। 7 ਅਕਤੂਬਰ 1708 ਨੂੰ ਨਾਂਦੇੜ ਵਿਖੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।